كشاكش «عقلانيت و معنويت» در طول تاريخ معرفت بشري فراز و
نشيب طولاني داشته است. با پيدايش اديان، معنويت از پشتوانه‌اي برخوردار شد كه
بسترهاي معرفتي آن وحي و متون مقدس بود و شك و ترديد در آنها راهي نداشت.
اين
پشتوانه در طول تاريخ تبديل به تفكري شد كه در منابع اسلامي، اغلب اين معرفت را «حكمت
مبتني بر ايمان» ناميده‌اند.
حكمتي كه از قبل تمام تدابير معرفتي آن تنظيم شده و
احتياجي به منابع معرفتي بشري نيست.
چرا كه منابع معرفتي بر پايه ادراك حسي، ياد،
درون‌نگري، عقل و گواهي استوار است.
اما معرفت مبتني بر ايمان در ميان سنت‌گرايان
به «معرفت قدسي» تعبير مي‌شود پيوسته رابطه‌اي با آن حق اصيل و اولي دارد كه از
سرچشمه‌هاي عالم قدسي سيراب مي‌شود.
عقل شهودي ـ اشراقي چنان با معنويت گره خورده
است كه آموزه‌هاي عقل استدلالي در آن هيچ راهي ندارد.
گرايش‌هاي معنوي معمولاً با
آموزه‌هاي ديني توأم است.
آموزه‌هايي كه به نوعي طريقت را در بردارد و در بطن آن
انكشاف معرفت باطني است.
معنويت اسلامي اساساً رهيافتي باطني ـ رمزي است كه هدف از
آن كنار زدن پرده حجاب و غفلت و تحقق «علم قدسي» و «معرفت قدسي» است.
يكي از كساني
كه شديداً علاقه‌مند به اين نوع معرفت و معنويت بوده، دكتر سيد حسين نصر است.
آموزه‌هاي
معرفتي ـ معنوي او حاصل تحقيقات و تجربياتي است كه در دامان دو وجه دنياي معاصر ما،
يعني سنت و مدرنيته به دست آمده است.
نصر از كساني است كه عنصر معنوي در فرهنگ
اسلامي را براي مواجهه با غرب كافي مي‌داند و رمز مشكلات گذشته و اكنون مسلمانان را
در فراموشي اين عنصر مي‌داند.
او همچنين شيفته عرفان اسلامي است كه همه مسائل
بشري را تحت پناه آن مي‌بيند.
دغدغه فكري او دفاع از سنت ايراني ـ اسلامي است. او
شديداً از آموزه‌هاي اشراقي در جهت تكميل باورهاي خود تأثير پذيرفته است.
مجموعه
تأملات نصر، به طور كلي، در يك افق به سرانجام مي‌رسد و آن «معرفت قدسي مبتني بر
معنويت» است.
در این مجموعه در ابتدا در مقاله ای نسبتاً جامع زندگی و آراء دکتر
نصر مورد بررسی و تبیین قرار گرفته است، سپس گفت وگوهایی که با ایشان انجام شده،
ارائه می گردد.
