«تقوا» از ابرگفتمان های کلام الله مجید است که در فرهنگ قرآنی و اسلامی دارای نقش
اساسی است و در سپهر حیات فردی، اجتماعی و معنوی مسلمانان و جامعه اسلامی؛ نقش قلب
را ایفا می کند.
«تقوا» از مفاهیم کلیدی قرآن است که از جهت معنایی با «هدایت»، «ایمان»،
«نماز»، «انفاق»، «زکات»، «جهاد»، «صبر»، «ذکر» و «خوف» هم نشین است و با همدیگر یک
میدان معناشناختی را تشکیل می دهند.
بر اساس این میدان معناشناختی؛ بنیان «تقوا» بر
انقلاب قلبی سالک نهاده شده که او را متوجه حضرت محبوب می نماید تا عقل و قلب و
کلیه اعضای خود را تسلیم آفریدگار و پروردگار جهان نماید و عاشقانه با تمام وجود به
سوی مبدأمتعالی جهان پرواز کند.
با توجه به این شبکه معنایی؛ «تقوا» مفهومی فعال و
پویاست، نه منفعل و ایستا.
«متقین» با شبکه معنایی «مؤمنین»، «ابرار»، «مجاهدین»، «محسنین» و «ذاکرین» هم
خانواده است و در مقابل تیپ شخصیتی «فاسقین»، »کفار»، «منافقین»، «مغضوبین» و «ظالین»
قرار دارد.
«متقین: انسان هایی پویا، مثبت نگر، فعال اجتماعی و معنویت گرا هستند که
سبک زندگیشان براساس تعالیم حکیم کل است.
میبدی صاحب تفسیر «کشف الاسرار و
عدهالابرار» معتقد است: «تقوی در سه چیز است:
خوفی که انسان را از معصیت باز دارد،
رجایی که او را بر طاعت دارد و رضایی که او را بر محبت دارد.
«تقوا» سر همه طاعت ها،
اصل همه هنرها و مایه همه خیرها است. «تقوا» درختی است که ریشه اش در آب وفا، شاخه
اش بر هوای رضا و میوه اش دوستی خداوند است.
نه گرمای پشیمانی با آن می رسد، نه
سرمای سیری، نه باد دوری، نه هوای پراکندگی.»
در تاریخ فرهنگ اسلامی؛ در باب تقوا و متقین، تحت تأثیر قرآن کریم، روایات متعدد و
آرای متعدد فقیهان و عارفان بیان شده است.
خطبه متقین حضرت علی(ع) مهمترین منبع
تقواشناسی روایی است. فقها دوری از گناهان و عرفا خالی بودن دل از غیر خدا را ملکه
تقوا برشمردهاند.
کتب متعددی از منظر قرآنی، روایی، فقهی، عرفانی از دیرباز راجع
به تقوا تالیف شده است.