حضرت شیخ العارفین سید
صفیالدین اردبیلی مهمترین عارف تمدن ساز در ایران و جهان اسلام است که نقش
اجتماعی ماندگاری را ایجاد کرد.
شیخ صفیالدین در سال 650هـ.ق تقریباً بیست و
نه سال پس از ویران شدن شهر اردبیل توسط مغولان متولّد شد و بعدها به نام شیخ
العارفین سیدصفیالدین اردبیلی مورد احترام همگان قرار گرفت.
این عارف مجاهد و تمدنساز جهان اسلام که نسب عالیش به حضرت حمزه بن امام موسی
کاظم(ع) و سلسله مشایخی او به حضرت سلطان امام علی بن موسی الرضا(ع) میرسد؛
بنیان-گذار ایران مستقل پس از اسلام است.
شیخ صفیالدین ۲۵ سال در محضر
شیخ زاهد گیلانی تعلیم گرفت و پس از رحلت شیخ زاهد؛ به فرمان استاد و مراد خویش
جانشین او گردید.
شیخ سرسلسله دراویشی گردید که شیخ زاهد مرشد آنها بود و بعداً
طریقت عرفانی علویه صفویه را بنیان نهاد.
بدون کم رنگ نمودن چهره اسطورهای شهید منصور حلاج و نادیده انگاشتن رفتار و
گفتار شگفتانگیز بایزید بسطامی، ابوسعید ابوالخیر، ابوالحسن خرقانی و مولانا
جلالالدین مولوی؛ می توان شیخ صفیالدین اردبیلی را نمونه ای استثنائی بین
چهرههای برجسته تاریخ تصوف ایران و اسلامی خواند.
شیخ قله کوه استوار و
حیرتانگیز عرفان و تصوف است. پس از حلاج در علوم حالت؛ در مشرق و مغرب کسی هم
چون او نیست.
تأثیر اجتماعی و سیاسی ماندگار هیچ عالم و فقیه و فیلسوف و سرداری
در تاریخ ایران به حدِّ شیخ نرسید.
استقلال و تثبیت هویت ملی ایران توسط شاه اسماعیل صفوی؛ حاصل دویست سال مجاهدت
خاندان عرفای مجاهد شیخ صفیالدین اردبیلی بود. او تصوف را از کنج خانقاه و
زاویه به متن زندگی اجتماعی مردم آورد و ظرفیت عظیم فرهنگسازی و تمدنسازی
مندرج در تصوف ناب اسلامی را که خاستگاهش تعالیم «ثقلین» است به ظهور رسانید.
شیخ با تلطیف نمودن خوی وحشی مغولان اشغال گر؛ به مثابه سپری بین منافع مردم و
زیاده خواهیهای اشغالگران خارجی و خوانین ظالم بود.
شیخ از همان روزگار حیات
خویش مورد هجمه متعصبان مذهبی بود، با این وجود ملت های حق طلب ایران، ترکیه،
سوریه و عراق به عنوان یک قدیس؛ شیفته اویند و بقعه ملکوتی او در اردبیل
زیارتگاه دردمندان و عاشقان حقّ است.
پرتو معنویت شیخ به حدّی است که پس از ترک
عالم ناسوت نیز تا امروز دستگیر درماندگان و الهامبخش اهل دل بوده است.